Lễ cúng mừng cơm mới thông thường chỉ kéo dài khoảng vài ba tuần khi bước vào mùa gặt. Tùy thuộc vào các hộ gia đình trong làng bản chọn một ngày đẹp đầu vụ thu hoạch lúa làm ngày tổ chức lễ cúng mừng cơm mới, dâng lên các vị thần thánh cùng gia tiên thành quả lao động tốt đẹp nhất, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, con cháu mạnh khỏe và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất. Nghi lễ quan trọng nhất trong lễ cúng mừng cơm mới của dân tộc Nùng là nghi lễ đón rước hồn lúa mới về nhà.

Xuất phát từ quan niệm vạn vật đều có linh hồn và sự trân trọng giá trị của cây lúa trong đời sống sản xuất, sinh hoạt. Vì vậy, người dân ở đây coi trọng cây lúa là loại cây linh thiêng trong tâm thức tín ngưỡng, gia chủ sẽ chuẩn bị các điều kiện cần thiết như: một ống nứa đựng nước ruộng, thúng đeo vai đựng gói tro bếp, bột ngô, gạo, trứng gà, liềm để xin các thần linh rước hồn lúa về nhà, tới đồng ruộng gia chủ sẽ đứng quay mặt về hướng đông lấy từng gói tro, bột ngô, gạo đặt vào khóm lúa đã chọn trĩu hạt nhất để xin rước hồn lúa mới. Trên đường rước hồn lúa từ ngoài đồng ruộng về gia chủ sẽ ngắt một cành cây nhỏ có gai như bưởi hoặc chanh cho vào thúng để giữ cho hồn lúa không chạy mất khi gặp người đi trên đường. hình thức rước hồn lúa về tới nhà được chia thành 2 bó lúa nhỏ và được đặt trên một góc bàn thờ để cúng.

Công tác chuẩn bị mâm cúng dâng lên tổ tiên và các thần linh

Trong mâm cúng của các gia đình rất phong phú và đa dạng như: thịt gà, vịt, thịt lợn, cá, xôi, rau xanh ….. và các loại hoa quả như: lê, ổi, mắc cọp đặt lên bàn thờ dâng cúng tổ tiên. Người thực hiện nghi lễ cúng cơm mới phải là thầy cúng có uy tín cao, phải mặc bộ trang phục truyền thống giúp gia chủ mời đón các vị thần nhà, thần nông, thần thổ địa về nhà và làm lễ tạ ơn các vị thần vì đã giúp đỡ cho một năm được mùa bội thu.

Thầy cúng báo cáo thành quả sau 1 năm lao động sản xuất

Đây không chỉ là phong tục văn hóa độc đáo trong nền văn hóa truyền thống của dân tộc Nùng mà còn thể hiện một tâm thức, tín ngưỡng về cây nông nghiệp trong đời sống sản xuất và sinh hoạt, thể hiện sự trân trọng giá trị, tôn vinh cây lúa trong đời sống văn hóa tín ngưỡng cũng như đời sống vật chất của các dân tộc khác nói chung và dân tộc Nùng nói riêng.